“Dat doe je toch niet?” zei burgemeester Bakker.
“Dat voelt als verraad?” vroeg VK-verslaggever Menno van Dongen.
Burgemeester Bakker: “Ja, als verraad, klikken.” (VK 29/6 jl).
Boven het Interview van Menno van Dongen met burgemeester Bakker stond tussen aanhalingstekens de kop: “Ik geef geen illegalen aan, dat is verraad.” Met die aanhalingstekens werd ten onrechte de suggestie gewekt dat burgemeester Bakker die woorden zelf letterlijk zo had uitgesproken. Niet dus.
Het Interview dat VK-verslaggever Menno van Dongen had met burgemeester Ernst Bakker (d66) van Hilversum ging over de vraag of burgemeesters illegaal in Nederland verblijvende mensen die niet in aanmerking komen voor de pardonregeling illegalen, moeten aangeven bij minister Albayrak. Sommige burgemeesters vinden van niet, andere wel, en weer andere denken dat het probleem zich in de praktijk helemaal niet zal voordoen.
Van Dongen had de burgemeester namelijk met de ‘Knevel-truc’ verleid om een term te herhalen die de verslaggever hem zojuist in de mond had gelegd. Daarmee was die uitspraak zo’n soort waarheid geworden waar wij in onze mediacratie steeds meer te maken krijgen, namelijk een door de journalistiek geselecteerde en gemanipuleerde en in de politieke doelstellingen van het medium passende ‘waarheid’.
Hoe de journalistiek de door haarzelf gecreëerde waarheid vervolgens weer als uitgangspunt nemen voor poltieke agitprop, bleek uit het Commentaar van de Volkskrant van 2 juli jl ‘Bakker, help Albayrak’: “De Hilversumse burgemeester Bakker weigert het ministerie van Justitie gegevens te verstrekken van asielzoekers die niet in aanmerking komen voor de pardonregeling. Zo faciliteert hij illegaliteit en ondermijnt hij het rijksbeleid van staatssecretaris Albayrak, waaraan de gemeenten zich hebben gecommitteerd. [..] Hij noemt het eventuele melden aan het rijk van wie ten onrechte in zijn gemeente woont ‘verraad’.”
Op 2/7 jl maakte ik met een e-mail naar de Ombudsman van de Volkskrant bezwaar tegen deze journalistieke manipulatie van de werkelijkheid. Ombudsman Thom Meens schreef terug: “Tja, is dat nu zo gek? De journalist stelt een vraag, de geinterviewde neemt de bewoordingen van die vraag over in zijn antwoord: dan zegt hij het toch. Een burgemeester weet toch wat hij doet? Eerlijk gezegd vind ik dit spijkers op laag water zoeken.” Als ik bij mijn standpunt blijf, schrijft de Ombudman op 3/7: “Volgens mij bent u hard aan vakantie toe, u hoeft niet namens Bakker de krant de maat te nemen, dat kan hij heel goed zelf, zoals Rost dat ook kan.”
De column van de Ombudsman (‘Guantanamo en een burgemeester’) was deels gewijd aan mijn klacht. Wie kritiek heeft op de pers, krijgt nooit het laatste woord, althans niet in de publiciteit. Ombudsman Thom Meens schreef: “Die combinatie van aangeven en het land uitzetten rechtvaardigt mijns inziens de vraag van de verslaggever of Bakker de illegaal niet wil verraden.”
In zijn ijver om zijn krant à tort et à travers te verdedigen tegen kritiek, verliest de Ombudsman de oorspronkelijke klacht uit het oog. Want natuurlijk staat het een interviewer vrij om te vragen wat hij wil of nodig acht. Het ging mij namelijk om de weergave van het antwoord in de kop boven het artikel. Met die kop (“Ik geef geen illegalen aan, dat is verraad”) werd immers gesuggereerd dat burgemeester Bakker die woorden letterlijk zo heeft uitgesproken. Waar dienen anders die aanhalingstekens voor? Volgens de Ombudsman is burgemeester Bakker het woord ‘verraad’ niet in de mond gelegd. Het staat echter vast dat dat woord niet van hém kwam maar van interviewer Menno van Dongen. De burgemeester gebruikte zelf alleen termen als ‘dat is raar’, ‘dat doe je toch niet?’, ‘aangeven’ en ‘klikken’. Dat was voor de journalist kennelijk toch niet heftig genoeg en daarom deed hij er zelf nog een schepje bovenop. De koppenmakende eindredacteur vond het allemaal nog steeds niet pakkend genoeg en hij besloot ‘Dat VOELT als verraad’ aan te scherpen tot ‘Dat IS verraad’. En zo kwam de suggestieve vraag van de verslaggever in ‘geredigeerde’ vorm uiteindelijk tussen aanhalingstekens in de kop boven het interview te staan als de woordelijke tekst van burgemeester Bakker.
Op deze en soortgelijke manieren creëert de journalistiek een waarheid-op-maat naar eigen smaak en snit. EO-presentator Andries Knevel gebruikte destijds dezelfde truc om zijn gast (imam Van de Ven) te demoniseren door hem een kankerwens aan het adres van Geert Wilders in de mond te leggen. Ook dat stond de volgende dag tussen aanhalingstekens, en daarmee was het ‘waarheid’ geworden. Zo gaan die dingen in een mediacratie, en denk maar niet dat daar als burger iets tegen kunt doen.
De Ombudsman schrijft: “Maar Bakker voegt aan het woord verraad zelf nog het begrip klikken toe.” Alsof klikken dezelfde lading heeft als verraden. De grootste gotspe is misschien nog wel het ‘excuus’ van de Ombudsman dat burgemeester geen enkel bezwaar had gemaakt toen hem de tekst voor publicatie ter inzage werd gegeven. Op mijn vraag of die manipulatieve kop er toen al boven stond, zal ik wel geen antwoord krijgen.
Volgens Ombudsman Meens schrijft dat ‘in zijn algemeenheid wel iets zinnigs zit in deze kritiek’, adding insult to injury na zijn opmerking dat ik kennelijk hard aan vakantie toe was, Stel je voor dat de Nationale Ombudsman zich op die manier over een klager en diens zou uitlaten..
Ook de opmerking dat ik de krant niet namens burgemeester Bakker de maat zou mogen nemen, slaat werkelijk nergens op. Iedere burger dient immers (waar nodig) de journalistiek de maat te nemen, want anders wordt het allemaal nog veel gekker en gevaarlijker met de media als ongecontroleerde en onweersproken politieke machtsfactor. Ik diende mijn klacht dan ook niet in namens burgemeester Bakker (die inderdaad prima voor zichzelf kan opkomen) maar op grond van mijn verlangen naar eerlijke journalistiek als betrouwbare pijler van onze democratie.
Enige tijd geleden had een koppenmakende eindredacteur ook al eens tekstmanipulatie en aanhalingstekens misbruikt om te suggereren dat de zoon van de NSB-er Rost van Tonningen een antisemiet was. Typisch een geval van misbruik van mediamacht. De ombudsman wees ook die klacht hooghartig af en weigerde een rehabiliterende rectificatie: ‘Tel uw zegeningen, en verder moet u niet zeuren.’ (Dat schreef hij niet met zoveel woorden, maar het gebruik van aanhalingstekens is kennelijk vrij.)
Media verliezen het publieke vertrouwen niet door commercialisering (zoals Francisco van Jole onlangs schreef in de VK) maar door hun wens en mogelijkheid om zonder democratische verantwoordingsplicht de politieke menings- en besluitvorming te beïnvloeden. Wie bezwaar maakt tegen misbruik van die journalistieke macht en mogelijkheden, stuit op een fort van geïnstitutionaliseerde arrogantie dat door de Ombudsman manmoedig en vaak tegen beter weten in wordt verdedigd.
Robert VanWaning 
Hear, hear.
Heb je laatst die documentaire gezien over de invloed van vliegtuigsporen op het klimaat? Was op Belgie. Je kreeg volkomen gelijk.
Je hebt gelijk. Er zijn nogal eens koppen die meer bij een boulevardkrant horen dan bij een kwaliteitskrant. Zo staat er boven een artikel in de VK dat begint met ‘Mannen gebruiken dagelijks net zoveel woorden als vrouwen.’ de kop ‘Bijna 50 duizend woorden per dag: man is kletskous’. In het artikel staat: ‘Eén man had aan 500 woorden genoeg. Maar de meest praatgrage types waren ook mannen: bijna 50 duizend woorden per dag.’
Robert,
We zijn het vaak oneens, maar ik begin inderdaad ook steeds vaker irritatie te voelen bij het optreden van de VK-Ombudsman. Het begint steeds meer te lijken op een,’Misschien was dat onzorgvuldig, maar het is niet over de schreef.’ argumentatie. Hij lijkt vooral de krant te verdedigen tegen kritiek, in plaats van kritiek serieus te nemen en daarmee de redactie om de oren te slaan.
Zelfs voor het foto-incident van vorige week komt hij met een slap smoesje voor de krant, in plaats van het verhaal dat het gewoon een slechte foto-keuze was en dat daar zowel fotoredactie als economie-redactie hadden gefaald.
Hij had moeten zeggen dat het slecht werk was. Haastwerk van beide kanten, ongecontroleerd een foto plaatsen. Maar in plaats daarvan gaat hij uitleggen hoe het gekomen is en dat het eigenlijk wel begrijpelijk is.
Ruud, bedankt voor je bijval. Altijd welkom.
Qabouter, ook bedankt, al is jouw kritiek altijd minstens even welkom, want steeds beargumenteerd.
Jacopone, je geeft inderdaad een mooi voorbeeld van een kop die misschien niet echt gelogen is, maar ook niet helemaal waar. Een kop moet ‘pakken’ en waar mogelijk de persoonlijke opvatting of voorkeur van de koppenmaker weerspiegelen. Het waarheidsgehalte is daaraan ondergeschikt gemaakt.
De Ombudsman van de Volkskrant laat zich altijd kritisch uit over anonieme bijdragen en reacties, maar hij gaat voorbij aan het feit dat de schrijvers van de koppen en van het hoofdredactioneel Commentaar ook anoniem zijn.
"Het is de wereld waarin er voor publiek, media en politici weinig anders op zit dan zich te voegen naar de analyse van Neil Postman in zijn klassieke Amusing ourselves to death uit 1986, waarin hij vaststelt dat het politieke bedrijf en daarmee ook onze publieke belangen onderegschikt zijn gemaakt aan de wetten van de entertainmentindustrie."
(Willem Breedveld, ‘De stamtafel regeert’, 2005, pag. 128.)
De Volkskrant vormt een onderdeel van een multimediale industrie. Deze is echter niet louter gericht op het maken van winst, maar ook op het realiseren van politieke doelstellingen onder een valse neutrale vlag.
Mensen die niet willen dat het publieke belang ondergeschikt wordt gemaakt aan commerciële, ideologische, religieuze en/of tribale deelbelangen, moeten de journalistiek kritisch blijven volgen en haar waar nodig weerwerk en tegenspraak bieden.
Mijn mening ken je wel 🙂
Maar ik geef toe, Thom Meens is een beetje zielig. Namelijk, de redactie heeft de pest aan hem en de mensen die hij betitelt als "anonieme randfiguren" – dat zijn degenen die een serieus beroep op hem doen – hebben ook de pest aan hem. De enige die niet de pest aan hem heeft is Pieter Broertjes, zoals hij zelf ooit schreef. Broertjes is de enige vriend die Thom Meens heeft, wat een rotleven moet die man hebben. En dat is zielig. Vooral omdat hij er zelf voor kiest.
Inmiddels is de Ombudsman stilzwijgend uit het rijtje "Themablogs" verdwenen.
Dat is inderdaad opmerkelijk, Watch. Het gaat er ook niet echt levendig aan toe op het weblog van de VK Ombudsman. Het is duidelijk niet de plek waar lezers terecht kunnen met hun grieven tegen journalistieke manipulatie en willekeur.
Als de politiek zo schimmig en oncontroleerbaar zou opereren als de journalistiek, dan leefden wij in een bananenrepubliek of een dictatuur.
Gisteren schreef ik in de reactieruimte onder het Commentaar van 9 juli jl (http://extra.volkskrant.nl/opinie/commentaar.php?id=830):
"Deze reactieruimte levert niet de gehoopte interactiviteit tussen redactie en lezers op.
Ik wil graag antwoord op mijn vraag of de media dan géén functie, taak en verantwoordelijkheid hebben bij de bewustwording van de noodzaak om ons gedrag aan te passen aan wat de aarde kan dragen?
In uw bijlage ‘De Verleiding’ stond afgelopen zaterdag dat daarin voortaan nóg meer aandacht zal worden besteed aan verre vliegreizen. Dat is toch raar? Kunnen wij het daar samen eens over hebben? Al die geestdriftige reis- en autorubrieken en alle reclame waarin verspillend en vervuilend gedrag wordt gepropageerd, dat kan toch eigenlijk niet meer, en zeker niet op die manier en in die mate?!
Er waren hier ook reacties van klimaatsceptici. Hoe waarschijnlijk is het echter dat het in luttele jaren opstoken van een in miljoenen jaren opgebouwde voorraad aan fossiele stoffen géén gevolgen heeft voor het aardse klimaat?
Hallo, redactie, bent u daar?"
Je begrijpt het al: Geen reactie.
‘Allard’ plaatste gisteren op http://www.volkskrantblog.nl/bericht/139333 een interessante bijdrage over een eventueel extern onderzoek naar het ‘martelverhaal’ van de Volkskrant (dat overigens inmiddels is afgezwakt tot ‘wangedrag’). Ook daar kwam geen enkele reactie op, netzomin als op mijn uitgebreide toelichting op de klacht die de Ombudsman in zijn laatste column behandelde. We staan een beetje te roepen in een geluiddichte cel.
Het is inmiddels wel duidelijk dat zelfregulerende en -reinigende mechanismen binnen de media niet werken. Teneinde de vrijwel onbeperkte invloed van de media op de publeke meningsvorming en de politieke besluitvorming weer enigszins binnen de perken te brengen van wat in democratisch opzicht wenselijk en toelaatbaar is, zou er een Meldpunt Media Manipulatie moeten komen (www.mmm.nl). Op die manier wordt extern media-onderzoek geïnstitutionaliseerd en daarmee een permanent gegeven.
Het probleem is natuurlijk dat de Volkskrant een commercieel massamedium is. En daarin is geen plaats voor onafhankelijke verslaggeving. Met de hete adem van adverteerders in hun nek, en wie weet wat voor overheidssubsidies, is dat onmogelijk. Dat weet de redactie ook wel, en de journalisten, en de ombudsman. Ombudsman zijn voor de Volkskrant is ook geen serieuze job, maar een front van zogenaamde betrokkenheid bij ‘eerlijke verslaggeving’, een stroman. Hij moet veinzen dat de krant haar best doet in het brengen van (echt) nieuws. Een soort presidentsvrouw.