Partijdige journalistiek manipuleert de werkelijkheid in woord én beeld.

Fotograaf Hans Aarsman reageerde vanochtend (15 aug.) op het artikel van mediaprofessor Henri Beunders in de Volkskrant van 14/8 jl. Diens verhaal kwam er kortweg op neer dat fotografen met islamitische namen hun foto’s altijd zodanig bewerken dat zij de opvattingen van de makers bevestigen en hun politieke doelstellingen ondersteunen.

“Ideologische vooringenomenheid belemmert nog steeds een professionele werkwijze,” schreef Beunders. Zijn verdachtmakingen bleven ongefundeerd en waren dermate generaliserend en stigmatiserend van aard dat ik verbaasd was door de publicatie ervan in de Volkskrant.

Toch ben ik het eens met wat hij schreef. Echter niet met betrekking tot over islamitische fotografen (daar heb ik geen kijk op), maar over Nederlandse en Amerikaanse verslaggevers, redacteuren, commentatoren en presentatoren, zodra het over het Midden-Oosten gaat. Dit is in de afgelopen maand weer pijnlijk duidelijk geworden. De oorlog tussen Israël en Hezbollah kent geen neutrale partij, met dien verstande dat wie kritisch staat tegen de ene partij daarmee niet per definitie vóór de andere partij is.

Islamieten lijken nu voor veel Nederlandse publicisten de rol te vervullen die joden destijds hadden voor de nazi’s: Verantwoordelijk voor alle denkbare en ondenkbare kwaad, en vogelvrij voor de meest vuige beschuldigingen.

Alle beschuldigingen aan het adres van Hezbollah, Syrië en Iran hebben inmiddels het hitserige karakter van oorlogsretoriek, waarmee de geesten kennelijk rijp moeten worden gemaakt voor een ‘final solution’ in het Midden-Oosten. Daarbij stuurt men in de eerste plaats aan op een confrontatie met Iran. Ik hoop dat er een oecumenische islamitisch-christelijk-joodse hemel is die ons daar allemaal voor wil bewaren.

De journalistiek heeft twee manieren om de werkelijkheid in de eigen richting om te buigen: In woord en in beeld. Beide vormen van manipulatie zijn in de afgelopen tijd uitbundig toegepast.

Op 10 augustus jl schreef een (anoniem!) lid van de Commentaargroep van de Volkskrant onder de kop ‘De slag om de media’ dat verslaggevers in tijden van oorlog moeten oppassen om niet zelf speelbal te worden van de strijdende partijen. Het gevaar is nog veel groter, namelijk dat zij zelf medespelers worden. Dat was alleen al te zien aan de accenten, zwaartepunten en verhullingen van dit commentaar: Hezbollah werd er extra zwart in gemaakt (‘beestachtige, moorddadige slechtheid, burgers als schild, leuren met een dood kind’), terwijl van Israël alleen werd gezegd dat het verslaggevers ‘zo graag bij de hand neemt’.

Dit soort tekstuele retouchering werkt vertekenend en moet dus worden bekritiseerd. Zeker als die kritiek vervolgens weer wordt gecensureerd, zoals de redactie van de reageerruimte onder het Commentaar herhaaldelijk doet. Dan heb je als burger/lezer te maken met het soort dictatuur dat Joris Luyendijk zo goed in zijn boek beschrijft.

Arendo Joustra, hoofdredacteur van Elsevier, flikte in zijn (niet anonieme!) commentaar van 12 augustus jl hetzelfde kunstje. Hij schreef: “Het eerste slachtoffer tijdens een oorlog is de waarheid.” Vervolgens gaf hij alleen voorbeelden van manieren waarop Hezbollah-sympathisanten de waarheid hadden verdraaid: Het aantal slachtoffers in Qana, het leuren met een babylijkje, de geschiedvervalsing door Dries van Agt en natuurlijk het bewerken van de foto van gebombardeerd Beirut. (Hierover stond vanochtend een kostelijke brief van Brandon in de Volkskrant: Van een simpele rookbom was een échte bom gemaakt. Schande!)

Hoofdredacteur Joustra laat zien dat de journalistiek de werkelijkheid vaker in woord dan in beeld manipuleert. Dit gebeurt niet alleen in woordkeuzen, accenten en verhullingen in teksten, maar vooral ook door selecties van zowel teksten als beelden.

Aan zijn insult van selectieve verontwaardiging over Hezbollah-verdraaiingen, voegt de Elsevier nog een aantal injuries toe. Zo schrijft Leon de Winter in zijn column: “De nazis hingen een immorele en inhumane pseudo-wetenschappelijke rasenfilosofie aan. De islamitische fascisten van dit moment hangen een religieuze filosofie aan met dezelfde onmenselijke gevolgtrekkingen.” Ook Ferry Biedermann weet waar het échte gevaar loert: “Teheran laat zien dat het Israël kan bedreigen. Bovendien is Hezbollah een instrument in de bredere sjiitisch-soennitische confrontatie in het Midden-Oosten.” (Dat is inderdaad bloedlink, maar wie de situatie van de andere bekijkt, kan die mensen moeilijk ongelijk geven, gezien het onverzoenlijke gedrag van VS en Israël.) De bijdrage van Oene van der Wal aan deze pro-Israël-uitgave van Elsevier bestaat uit een éloge op de Israëlische Minister van Buitenlandse Zaken Tzipi Livni, wier vader lid was van de joodse terreurgroepering Irgun. Een bekende uitspraak van haar was dat de Palestijnse Autoriteit niet als vijgenblad mag dienen voor een regering die door terroristen wordt geleid.” Look who’s talking. Minister Tzipi vindt dat Israël er het best aan doet om eenzijdig de grenzen van het land vast te stellen, schrijft Oene van der Wal. Precies, en daar is het allemaal om begonnen.

De vele miljoenen dollars die Israël jaarlijks besteedt aan zijn retoucherings- en propaganda-machine ‘Hasbara’ leveren het gewenste beeld van dat land op, maar dan wel ten koste van waarheid, democratie, journalistiek en wereldvrede. Van manipulaties door Israëlische ‘voorlichters’ wil de hoofdredacteur van Elsevier echter net zomin weten als de verzamelde redacteuren en commentatoren van de Volkskrant. Als dát geen resultaat én bron van manipulatie is, dan weet ik het niet meer.

De waarheid is even gevoelig en kwetsbaar als fotopapier: Te veel éénzijdige belichting is al fataal, zowel in woord als in beeld.

Het bekende, door Joustra geciteerde gezegde is op zichzelf trouwens óók een manipulatie van de werkelijkheid. De onafhankelijke en betrouwbare journalistiek is namelijk het eerste slachtoffer van iedere oorlog, en pas dáárdoor sneuvelt de waarheid!

PS

Die foto van de Libanese reddingswerkers (VK, 15/8) laat juist heel duidelijk zien wat er aan de hand is: Die ene reddingswerker is wel gevallen, maar niet bewusteloos geraakt, zoals in het onderschrift staat. Hij kijkt namelijk (net als de collega die zijn rechterhand vasthoudt) met een beetje angstig gezicht naar zijn linkeronderbeen en/of -voet. Die is kennelijk bij het stappen, uitglijden of vallen klem geraakt en/of (ernstig) gekneusd of misschien zelfs gebroken. Daarom trekt zijn collega ook niet aan zijn arm, want iedere beweging verergert in zo’n situatie de pijn. De linkerarm van de gevallen reddingswerker ligt er trouwens ook een beetje raar bij: Hij kan of wil die niet bewegen.

Aan die foto is niets gemanipuleerd, lijkt mij, maar wel aan alle verhalen eromheen.