‘Multiculturele samenleving’ in 1991: Waar was Paul Scheffer?

In september 1991 (!) plaatste NRC Handelsblad mijn kritiek op de zogenaamde multiculturele samenleving over drie kolommen af:

“ONVREDE OVER ONBEHEERSTE GROEI GEEN XENOFOBIE”.

“De jaarlijkse toestroom van alleen al veertigduizend gezinsherenigers is meer dan hun nieuwe woonbuurten op een beetje leuke manier kunnen verwerken. Voordat men daar aan welke vorm en mate van hun integratie kan toekomen, zal toch eerst de groei van hun aantal tot inpasbare proporties moeten worden beperkt. [..] Niet alleen over de gewenste mate van integratie maar zelfs over de inhoud van dat begrip zelf voert men een bittere discussie over de hoofden van de direct-betrokkenen.

“Het automatisme van de gezinshereniging maakt een bewust en menswaardig toelatingsbeleid voor de werkelijk ernstige gevallen (de politieke vluchtelingen) veel lastiger. De haast en de onmatigheid bij het nastreven van de multiculturele en multi-etnische samenleving leiden in de concentratiegebieden tot het tegendeel van het beleden ideaal.

“De ‘ruimhartigheid’ van het uitnodigingsbeleid van Ien Dales en Hedy d’ Ancona is een sigaar uit andermans doos. Het zijn immers de bewoners van bepaalde stadswijken, meestal niet de meest kansrijken, die belast zijn met de impliciete opdracht om steeds meer binnenkomers, met behoud van hun culturele identiteit (taal, geloof en hun gewoonten) daadwerkelijk in hun gemeenschap te integreren. Wat zich nu in die wijken voordoet, is een vorm van kolonialisme die gevoelens van verzet oproept.

“Niet alleen Turken en Marokkanen, maar ook autochtone Nederlanders hebben behoefte aan behoud van culturele identiteit en van een zeker nestgevoel in de eigen woonomgeving. Stadswijken met een laag percentage politici worden geofferd op het altaar van het multiculturalisme, een restant van het maakbaarheidsgeloof.
Deze buurten verliezen hun tegelijk bindende en controlerende functie, en dat is te merken. [..]

“De waarde die gemeenschappen hechten aan behoud van de herkenbaarheid van de eigen cultuur is universeel.
De zorgen die zij zich maken over de sociale, maatschappelijke en politieke consequenties van uit de hand lopende demografische ontwikkelingen kan men niet zonder meer als extreem-rechtse sentimenten en xenofobie terzijde schuiven en verder negeren.”
Dit schreef ik dus in 1991, toen wij nog in stadsdeel De Baarsjes (A’dam West) woonden. Mevrouw Hirsi Ali woonde toen nog niet in Nederland en Paul Scheffer hield zich nog stil over dit onderwerp. De dag na het verschijnen van dit stuk in NRC Handelsblad werd ik opgebeld door de secretaresse van Frits Bolkestein, omdat hij met mij wilde praten. Ik heb vier gesprekken met hem gehad over dit onderwerp.

Op 25 maart 1995 stond de volgende brief prominent over twee kolommen in Het Parool:

“IS MULTICULTURALISME EEN OVERGANGSFASE?”:

“Later, toen onafhankelijk van de situatie op onze arbeidsmarkt de immigratie eenmaal een onafwendbaar feit was geworden, heeft men bewust vermeden deze kwestie onderwerp van verkiezingen te maken. Veel van wat nu als onvermijdelijk wordt gepresenteerd, is het gevolg van bewust doen en laten. [..]

“Is multiculturalisme op zichzelf een cultuur of een overgangsfase tussen een bestaande en een nieuwe cultuur? Was die oude cultuur dan zo slecht en moest zij daarom schielijk en vrijwel zonder overleg en voorbereiding worden vervangen? De woorden van burgemeester Patijn suggereren dat Amsterdam nog niet multicultureel was, anders had hij wel gezegd dat Amsterdam multicultureel wil blíjven. Er staat ons dus iets te wachten wat wij nog niet kennen. Die indruk hadden velen al en zij werden daar niet vrolijk van. Zal de overhaaste nieuwe cultuur van Amsterdam tolerant zijn jegens de langzaam gegroeide oude cultuur? [..]

“Hoe je het ook bekijkt, erg bewust, verstandig, noodzakelijk en onvermijdelijk kan het immigratiebeleid van de afgelopen jaren niet worden genoemd. Onze stad is er heus niet alleen maar leuker door geworden. Als iemand zelfs dát niet mag zeggen, is de democratie niet zo veel waard. Als het dan te laat is voor een publiek debat over multiculturalisme en immigratiebeleid, mogen wij dan tenminste nog even napraten? Bijvoorbeeld over hoe prettig en gemengd het allemaal al was en misschien ook nog heel even over hoe onnodig deze geforceerde ingreep in onze stabiele en zelfs harmonieuze samenleving was. Na deze rouwverwerking zijn wij, Inshallah, klaar voor de nieuwe tijd.”
(Amsterdam De Baarsjes, 25 maart 1995)

Paul Scheffer zou pas vijf jaar later het debat over het multiculturele drama ‘starten’.
Op 3 september 1999 plaatst Het Parool deze brief:

“ROEKELOOS MULTICULTURALISME”:

“De ‘multiculturele samenleving’, een stokpaardje van politiek en media, is daarom ook nooit onderwerp geweest van democratische procedures, zelfs niet van inspraakavonden, dat alibi-ritueel waarmee impopulaire bestuurlijke maatregelen gewoonlijk worden doorgedrukt.[..]

“Cultuur is iets wat mensen bindt. Multicultuur kan alleen leiden tot ontbinding van de sociale cohesie. Daarvoor is immers een zekere mate van culturele homogeniteit en gemeenschappelijkheid nodig. Iemand die twijfelt aan de stabiliteit van een multiculturele samenleving, wordt nog steeds als racist gestigmatiseerd.

Er is ongeveer een diploma en een vergunning voor nodig om hier iets over te mogen zeggen of schrijven. Nederlanders zijn van oudsher nauwelijks een etnisch of raciaal te bepalen groep mensen. Zij hebben met z’n allen echter wel een cultuur en een taal ontwikkeld die hen onderscheidde van inwoners van andere landen. […] Zo’n heersende cultuur dreigt nu dus te verdwijnen met het badwater van het ondoordachte en roekeloze multiculturalisme.”
(Amstelveen, 3 september 1999)

Soms heb ik wel eens gedacht dat Paul Scheffer míj napraatte. (Geintje) Ik heb op allerlei manieren geprobeerd om publicisten te wijzen op de mogelijkheid dat fundamentele kritiek op het multiculturalisme niet per definitie een uiting van xenofobie en racisme was.